قنات ایرانی جهانی شد

پرونده زنجیره ای 11 قنات ایرانی به عنوان بیستمین میراث فرهنگی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که هم اکنون در استانبول درحال برگزاری است به ثبت جهانی رسید.

به گزارش فارس محمد حسن طالبیان با اعلام این خبر گفت: این اثر بر اساس دو معیاراز 6 معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی شامل گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.

به گفته وی پرونده قنات ایرانی یکی از قوی ترین پرونده های نشست است که مورد توجه اکثریت اعضاء حاضر در نشست قرار گرفت. 

پرونده 11 قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از 2500 تا 200 سال در 6 استان،خراسان رضوی،خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان در قالب پرونده قنات ایران درحالی به یونسکو جهت ثبت جهانی ارائه شد که دقایقی پیش پس از بررسی و تایید کارشناسان یونسکو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت.

پرونده زنجیره ای یازده قنات ایرانی یکی از پرونده های مهم ایران محسوب می شود که با همکاری مرکز قنات یونسکو، جهاد کشاورزی و وزارت نیرو تهیه و به یونسکو ارسال شد.

علی اصغر سمسار یزدی، پژوهشگر و مشاور ارشد مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی که در تهیه و تدوین پرونده ثبت جهانی قنات های ایران نقش عمده ای داشته است پیشتر به ویژگی های منحصر به فرد 11 قنات منتخب در فهرست آثار یونسکو اشاره کرده بود. او معتقد است:11 قناتی که برای ثبت جهانی انتخاب و در این پرونده گنجانده شده اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند.

سمسار یزدی درباره ویژگی های اصلی انتخاب این ١١ قنات برای ثبت در فهرست جهانی نیز گفت: این ویژگی ها شامل فناوری های مرتبط با احداث برخی از قنات ها با در نظر گرفتن ویژگی های منحصر به فرد آنها، مانند عمیق ترین، طولانی ترین، یا قدیمی ترین قنات ایران بود.

عمیق‌ترین قنات ایران، قنات قصبه‌ گناباد است که مادر چاه آن 350 متر عمق دارد و حتی زلزله‌های بزرگ نیز تاکنون به آن آسیبی نرسانده است.

طولانی‌ترین قنات ایران قنات زارچ یزد با طول ١٠٠ کیلومتر و تعداد چاه‌های آن 2115 حلقه است.

پرآب‌ترین قنات ایران، قنات اکبرآباد فسا در استان فارس است. قنات‌های تهران و ری که دشت ورامین را آبیاری می‌کردند تا ٣٠ سال قبل جزو پرآب‌ترین قنات‌های دنیا بودند ولی در ٢٠ سال گذشته به دلیل تخریب مادر چاه‌ها و عدم لایروبی از رونق افتاده‌اند.

عجیب‌ترین قنات ایران قنات دوطبقه‌ مون اردستان است که حدود ٨٠٠ سال پیش احداث شده است. این قنات چاه‌های مشترک ولی مادر چاه‌ها و مظهر متفاوت دارد.

قنات های زارچ و حسن آباد مهریز در استان یزد، قنات ابراهیم آباد اراک در استان مرکزی، قصبه گناباد و بلده فردوس در خراسان، دو قنات در میمه و وزوان در استان اصفهان، قنات دوطبقه اردستان، جوپار، اکبر آباد و قاسم آباد بروات در استان کرمان ازدیگر قنات های این پرونده است که درقالب پرونده قنات ایرانی به ثبت جهانی رسید.

ویژگی های برخی از این قنات ها، به این شرح است:

قنات زارچ با ٨٠ کیلومتر طول، عنوان طولانی ترین قنات را دارد. قدمت قنات زارچ را مربوط به 2 تا 3 هزار سال پیش و دوران پیش از اسلام و دوره ساسانی می دانند. قنات حسن آباد مشیر مهریز یکی دیگر از قنات‌های استان یزد است که برای ثبت جهانی مدنظر قرار گرفته است. تاریخچه این قنات هفتصد ساله به دوره میانی اسلامی یعنی قرن هشتم بر می گردد و در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده است.

خراسان

خراسان با داشتن 6 هزار و 197 رشته قنات جزو 2 استان نخست کشور در تعداد قنات ها است. برخی از قنات‌های خراسان جنوبی 2 هزار و 500 سال قدمت دارد. قنات بلده فردوس در خراسان از دوره ساسانی است که بخش های عمده ای از زمین های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می کند. این قنات دربرگیرنده 16 قنات، 2 چشمه و مقداری آب های سرگردان است.

اصفهان

قنات وزوان در شهر وزوان، قنات مزدآباد در شهر میمه و قنات مون در شهرستان اردستان برای بررسی و ثبت جهانی به یونسکو ارسال شده است. قنات مون تنها قنات 2طبقه جهان است. این قنات با شماره 9023 در سال 82 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که در هر طبقه آن آبی مستقل جریان دارد به گونه ای که آب هیچ یک به دیگری نفوذ نمی کند، این قنات 800 سال پیش احداث شده است. درباره قنات های وزوان و مزدآباد میمه هم گفته می شود وجود سدهای زیرزمینی در این 2 قنات باعث شد آنها به این فهرست راه پیدا کنند.

کرمان

در استان کرمان بیش از 50 قنات با طولی حدود 15 کیلومتر وجود دارد. به گفته سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان 3 قنات تاریخی کرمان آماده ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو هستند. پرونده قنات جوپار کرمان و 2 قنات اکبرآباد و قاسم آباد بروات که بیش از یک سده از عمر آنها می گذرد نیز به یونسکو ارسال شده است. قنات گوهر ریز جوپار قدمتی 750ساله از دوران صفویه دارد و درمجموع با 3 هزار و 556 متر طول با 129 حلقه چاه و در 6 رشته با دبی آب 60 لیتر در ثانیه حدود 330 هکتار اراضی باغ شهر جوپار را آبیاری می‌کند.