کسب رتبه اول جهانی در شتاب علمی/حضور 45 دانشگاه ایرانی در لیست برترین‌های دنیا

صحنه مناظره‌های انتخاباتی فرصتی را فراهم کرده است که مخالفان و موافقان از جنبه‌های مختلف، کشور را به نقد بکشانند و در این بین وضعیت رشد علمی، تولید فناوری،‌ رشد و شتاب علمی و میزان تولید مقالات پر استناد از جمله موضوعاتی است که بازار آن در این روزها داغ است.

به گزارش ایسنا، بر اساس آمار پایگاه‌های بین المللی رشد و شتاب علمی ایران نه تنها کاهش نیافته است، بلکه روند افزایشی را دنبال می‌کند. 

وضعیت ایران در تولید مقالات یک درصد برتر

بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی پایگاه وب آو ساینس (ISI) تعداد مقالات برتر کشور در سال 2016 به 312 مورد رسید و این تعداد در سال 2015 تعداد 222 مقاله بوده و این اعداد نشان می‌دهد که رشد کشور از لحاظ تعداد مقالات برتر به 41 درصد رسیده است. ضمن آنکه ایران در بین 25 کشوری که بیشترین تعداد مقالات برتر دنیا را در سال 2016 تولید کرده‌اند، رتبه نخست را از لحاظ تولید مقالات یک درصد برتر کسب کرده است.

مقالات یک درصد برتر که به آنها مقالات برتر نیز گفته می‌شود، یک درصد از مقالات دنیا را شامل می‌شوند که 18 درصد از استنادهای دنیا را کسب کرده‌اند. به عبارت دیگر این گروه از مقالات بیش از هر مقاله‌ای در دنیا مورد استفاده سایر پژوهشگران در اقصی نقاط جهان قرار گرفته است.

فهرست مقالات یک درصد برتر هر دو ماه یکبار روزآمد می‌شود و تنها مقالاتی که هنوز از لحاظ تعداد استنادهای دریافتی در دسته مقالات یک درصد برتر دنیا قرار گرفته باشند، در این فهرست باقی می‌مانند.

بعد از جمهوری اسلامی ایران، هند با 21 درصد بیشترین رشد دنیا را از لحاظ تعداد مقالات یک درصد برتر داشته است. برزیل با 16درصد و لهستان با 9 درصد رشد در جایگاه‌های بعدی سوم و چهارم قرار گرفته‌اند. سایر کشورهای دنیا بین 5 تا 19 درصد رشد منفی و کشورهای عربستان سعودی و سنگاپور بیشترین رشد منفی رادر این زمینه داشته‌اند که مقدار آن منفی 18 و 19 درصد بوده است.

از لحاظ تعداد مقالات برتر نیز ایران در سال 2016 توانست 312 مقاله برتر به ثبت برساند که در مقایسه با سایر کشورها از لحاظ تعداد مقالات یک درصد برتر، در جایگاه 21 دنیا قرار گرفته است. تنها دو کشور ایران و عربستان سعودی از بین کشورهای اسلامی و منطقه در بین 25 تولیدکننده برتر دنیا قرار گرفته‌اند.

بر اساس این دو آمار ایران در سال 2016 چه در منطقه و چه در بین کشورهای اسلامی رتبه نخست منطقه و جهان اسلام را از لحاظ حجم مقالات یک درصد برتر کسب کرده است. عربستان سعودی بعد از جمهوری اسلامی ایران و در جایگاه 22 دنیا قرار دارد.

کشورهای برتر در تولید مقالات یک درصد برتر

رتبه	نام کشور	تعداد مقالات برتر
1	آمریکا	6367
2	چین	2935
3	انگلستان	2160
4	آلمان	1893
5	فرانسه	1220
6	کانادا	1130
7	استرالیا	1123
8	ایتالیا	1089
9	هلند	927
10	اسپانیا	873
11	سوئیس	816
12	ژاپن	712
13	سوئد	556
14	بلژیک	511
15	هند	486
16	کره جنوبی	477
17	دانمارک	410
18	اسکاتلند	391
19	برزیل	382
20	اتریش	319
21	ایران	312
22	عربستان سعودی	309
23	سنگاپور	302
24	لهستان	205

مقایسه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور با دنیا

پایگاه ISI فهرست دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی برتر را هر دو ماه یکبار روزآمد می‌کند و به معرفی دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی یک درصد برتر دنیا می‌پردازد. رشد کیفیت تولیدات علمی کشور مهمترین عامل افزایش تعداد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور در جمع موثرترین‌های دنیا است.

بر این اساس در خرداد ماه سال 1394 بررسی پایگاه شاخص‌های اساسی علم نشان داد که ۳۰ دانشگاه و پژوهشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های یک درصد برتر دنیا قرار گرفتند. در آبان ماه همان سال با رشد کیفیت تولیدات علمی در کشور تعداد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور به ۳۳ مورد افزایش یافت و این رقم در خرداد ماه سال 95 به  35 رسید.

در دی ماه سال 1395 نیز بررسی برترین‌ها نشان داد که این رقم به ۴۳ دانشگاه و پژوهشگاه رسیده و در آخرین بررسی صورت گرفته مشخص شد که تعداد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور در میان موسسات برتر دنیا به ۴۵ مورد افزایش یافته است.
در بین دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور ۱۲ دانشگاه علوم پزشکی، 4 پژوهشگاه، ۱۸ دانشگاه جامع، ۹ دانشگاه صنعتی و دو دانشگاه غیرمتمرکز در جمع موثرترین‌های دنیا قرار گرفتند و در بین دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، شیراز، اصفهان، تبریز، مشهد، ایران، کرمان، بقیة‌الله (عج)، مازندران، زاهدان و کردستان در جمع موثرترین‌ها قرار دارند. در بین پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز نام  پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، انستیتو پاستور ایران، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران و جهاد دانشگاهی در بین مراکز تحقیقاتی یک درصد برتر دنیا مشاهده می‌شود.

در بین دانشگاه‌های جامع نیز  دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، شیراز، فردوسی مشهد، تبریز، شهید بهشتی، اصفهان، رازی، گیلان، بوعلی سینا، کاشان، شهید باهنر کرمان، ارومیه، سمنان، یزد، یاسوج، الزهرا (س) و خلیج فارس در بین موثرین‌های دنیا جای گرفته‌اند.

دانشگاه‌های امیرکبیر، صنعتی شریف، علم و صنعت ایران، صنعتی اصفهان، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، نوشیروانی بابل، صنعتی شاهرود، صنعتی سهند تبریز و صنعتی شیراز با حفظ جایگاهشان در مقام دانشگاه‌های صنعتی یک درصد برتر دنیا باقی ماندند. در بین دانشگاه‌های غیرمتمرکز نیز دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور در جمع موثرترین‌های دنیا باقی ماندند. 

شتاب علمی ایران 

ایران در سال 2016 در شاخص شتاب علمی (تولید مقالات علمی) رتبه اول را کسب کرد، در حالی که این رتبه در سال 2013، 25 بوده است.

علاوه بر آن کشور با 3 برابر شدن درصد تولید مقالات علمی در سطح یک درصد برتر دنیا قرار گرفت، ضمن آنکه تعداد دانشمندان ایرانی برتر در سطح بین‌المللی در سال 2013 رشد حدود 40 درصدی داشته است.

بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی پایگاه ISI، ایران 1.74 درصد در تولید علم جهانی سهیم بوده است، در حالی که این میزان در سال 2013 به میزان 1.377 درصد گزارش شده است.

وضعیت ایران در 7 شاخص به شرح ذیل است:

شاخص	سال 2013	سال 2016
کسب رتبه اول شتاب علمی دنیا (تولید مقالات)	25	1
3 برابر شدن درصد تولید مقالات علمی در سطح یک‌درصد برتر دنیا	0.8 درصد	2.2 درصد
رشد حدود 40 درصدی تعداد دانشمندان ایرانی برتر سطح بین‌المللی	173	200
رشد 50 درصدی تعداد مقالات منتشرشده در کیفی‌ترین مجلات دنیا (چارک اول)	6500	7800
رشد 36 درصدی تعداد مقالات منتشر شده در مجلات ISI	30945	41711
ارتقای چهار پله‌ای رتبه علمی ایران در جهان بر اساس پایگاه استنادی ISI	21	17

وضعیت ایران در سطح جهان اسلام

بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی پایگاه اسکوپوس رتبه ایران در منطقه و جهان اسلام در سال 2013 یک بوده و این رتبه تا سال 2016 حفظ شده است. علاوه بر آن تعداد دانشگاه‌های ایران در یک درصد دانشگاه‌های برتر و تاثیرگذار دنیا بر اساس آمارهای رتبه‌بندی لایدن در سال 2013 تعداد 5 دانشگاه بوده است که این تعداد در سال 2016 به 14 دانشگاه افزایش یافته است.

ایران با ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری توانسته است در سال 2013 به میزان 14.1 میلیون دلار صادرات محصولات دانش‌بنیان داشته باشد که این میزان صادرات در سال 2015 به میزان 215 میلیون دلار افزایش یافته است.

شاخص‌های علمی	2013	2014	2015	2016
رتبه علمی ایران در منطقه و جهان اسلام در پایگاه اسکوپوس	1	1	1	1
تعداد دانشگاه‌های ایران در یک درصد دانشگاه‌های برتر و تأثیرگذار دنیا (طبقه‌بندی جهانی لایدن)	5	12	13	14
تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد	11	643	845	964
تعداد مراکز کارآفرینی و نوآوری در تمام مراکز آموزشی، پژوهشی و فناوری دولتی	55	110	112	-
تعداد اشتغال ایجادشده مستقیم در پارک‌های علم و فناوری مراکز رشد	22035	25000	29606	3000 (سه‌ماه ‌اول)
تعداد فناوری‌های مهم صادرشده توسط پارک‌ها و مراکز رشد (در هر سال)	80	141	170	57 (سه‌ماه اول)
میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان توسط پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد (میلیون دلار)	14.1	50.8	215	137 (6 ماه اول)
میزان فروش دانش فنی در فن‌بازار و پارک‌های علم و فناوری (میلیارد ریال)	50	237	425	3811
تعداد پارک‌های علم و فناوری	33	36	38	39
تعداد فناوری‌های مهم خلق شده در پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد (در هر سال)	727	1088	1679	1052

وضعیت دانشگاه آزاد در تولید علم جهانی

بر اساس اطلاعات پایگاه وب او ساینس دانشگاه آزاد در سال 2011 تعداد 6 هزار و 244 مقاله تولید کرده که این میزان در سال 2015 به 9 هزار و 58 و در سال 2017 (از ابتدای سال تاکنون) به 2 هزار و 66 رسیده و بر این اساس، درصد رشد این دانشگاه در 2015 به 13.3 و در سال 2016 به 26.3 بوده است.

بر اساس داده‌های این پایگاه دانشگاه آزاد از ابتدای سال 2013 تا پایان آوریل 2017 (دوره 4 سال و 4 ماه) حدود 54 درصد از کل علم دانشگاه‌ را تولید کرده است در حالی که این مقدار برای کل کشور نزدیک 45 درصد بوده است.

آمار مقالات پر استناد و داغ دانشگاه آزاد اسلامی و کشور بر اساس پایگاه وب آو ساینس به این شرح است:

شاخص	مقالات پراستناد	مقالات داغ
مقالات دانشگاه‌ آزاد	300	25
مقالات کشور	1276	75
سهم دانشگاه آزاد از مقالات کشور	23 درصد	33 درصد

دانشگاه آزاد اسلامی در پایگاه استنادی طلایه داران علم تامسون رویترز (ESI) در آخرین به‌روز رسانی آن پایگاه به تاریخ 20 اسفندماه 1395 ، به جایگاه 155 رسیده است و بر این اساس تعداد آخرین مقالات دانشگاه 37028 مقاله گزارش شده است.

رتبه دانشگاه در سال 2017 در مقایسه با سال 2014 به این شرح است:

سال	رتبه دانشگاه در ESI	سالتعداد مقالات ثبت شده	متوسط ارجاع
اوایل 2014	758	-	-
فوریه 2016	187	29414	4.35
می 2016(خرداد95)	165	31990	4.57
ژوئن 2016(تیر 95)	164	32960	4.70
سپتامبر 2016(مهر 95)	162	34018	4.82
نوامبر 2016(آبان95)	161	34911	4.95
ژانویه 2017(دی95)	158	36010	5.10
مارس 2017(اسفند95)	155	37026	5.26

از سال 2014 میلادی تاکنون این دانشگاه در زمینه ثبت مقالات علمی در پایگاه تامسون رویترز رشد داشته است و در کنار آن متوسط ارجاعات به این مقاله‌های ثبت شده افزایش یافته است.