موسیقی بخشی های خراسان
نوازندگان و خوانندگان شمال خراسان شامل سه گروه عاشق ها، بخشی ها و لوطی ها می شوند؛ که با نواختن سازهایی چون کمانچه، دوتار، دهل، سرنا، قوشمه و نی متناسب با هر رویداد تاریخی یا فرهنگی آهنگی می سازند. هر گاه آفت به جان گوسفندان می افتاد، آهنگ هایی چون "لاله زار" و اگر دشمن حمله می کرد، آهنگ های عاشقانه ایی مانند "الله مزاره" شکل می گرفت: "الله مزاره، مزاره وا چه روزگاره / الله مزاره، مزاره غریب روزگاره/ الله مزاره، مزاره عاشق گنهکاره".
در این میان، بخشی ها دوتار نوازانی هستند که مجموعه ای از اخلاق، عرفان، شعر و ادبیات را سینه به سینه و نسل به نسل تا به امروز برای مردم روایت می کنند. اکثر بخشی ها در خراسان شمالی و به ویژه در شهرهای قوچان، بجنورد، شیروان و متمرکز هستند؛ به گفته ی برخی در هر روستای منطقه 4 تا 5 بخشی وجود دارد. موسیقی بخشی به علت حضور اقوام کرد و ترک و فارس در این خطه ی خراسان با موسیقی جنوب و شرق این استان متفاوت بوده و ویژگی های ترکی و کردی آن بارزتر است؛ موسیقی کردی (کرمانجی) اغلب شادتر و بزمی تر و موسیقی قوچان (ترکی) عرفانی تر است.
دوتارِ بخشی ها مفاهیم عمیقی در خود نهفته دارد و هر سیم تار نماد و داستانی را روایت میکند: داستان خلقت آدم و حوا، شب و روز، بهشت و جهنم. بخشی ها به مقامهای موسیقی بسیاری تسلط دارند و برای هر مراسم مانند عروسی، بدرقه، استقبال، عید نوروز و غیره مقام خاصی میخوانند؛ مهم ترین مقام های رایج در شمال خراسان عبارتند از: نوایی، تجنیس (قیامت)، گرایلی، شاختایی و بلبل، که هر کدام از قسمتها و شاخه های متعدد تشکیل شده است.
بخشی ها علاوه بر نواختن ساز در سرودن شعر و ساختِ سازهای مخصوص خود نیز تبحر دارند. در فرهنگ عامیانه مردم شخصی را بخشی میدانند که در نوازندگی، خوانندگی، داستان گویی و شعرخوانی ماهر باشد و از نظر آگاهی و عرفان به درجات بالایی رسیده باشد، در واقع آنها بخشی بودن را موهبت و مقامی از طرف خداوند میدانند. از سرشناس ترین بخشی ها میتوان از خان محمد قیطاقی، احمد قلی احمدی، محمد حسین یگانه، حاج قربان سلیمانی، علیرضا سلیمانی، علی غلامرضایی آلمهجوقی و اولیا قلی یگانه نام برد. به تاریخ 1389 هجری موسیقی بخشی های شمال خراسان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
